Arafu’r Llif a Rheoli Llifogydd yn Naturiol
Mae Cyngor Cymuned Llangatwg wedi bod yn archwilio’r posibilrwydd o gynnal cynllun Arafu’r Llif ar yr Onneu Fach i ddechrau, ond gellid ei ystyried hefyd ar gyfer nentydd lleol eraill sy'n bwydo’r Afon Wysg. Rydyn ni wedi bod yn gweithio ochr yn ochr â Chyngor Sir Powys ac yn aros am newyddion am gyllid ar gyfer y gwaith hwn.
Beth yw Arafu’r Llif?
Mae rheoli llifogydd yn naturiol yn anelu at leihau uchafbwynt dŵr llifogydd i lawr yr afon (brig y llifogydd) neu ohirio brig y llifogydd i lawr yr afon, gan gynyddu'r amser sydd ar gael i baratoi ar gyfer llifogydd. Mae eitemau niferus Arafu’r Llif yn gweithio gyda’i gilydd, gan helpu i leihau cyfradd y llif yn y dyffryn, pan fydd stormydd. Mae hyn yn cael ei gyflawni drwy gyfyngu ar gynnydd dŵr drwy ddalgylch mewn 3 ffordd:
- Cynyddu ymdreiddiad pridd a chaniatáu i ddŵr suddo.
- Storio dŵr drwy ddefnyddio nodweddion naturiol fel pyllau, ffosydd neu dir isel neu drwy greu pyllau a mannau newydd i storio dŵr.
- Arafu dŵr drwy gynyddu ymwrthedd i lif. Er enghraifft, drwy blannu coed ar y gorlifdir neu adeiladu “argaeau sy'n gollwng” mewn sianeli.
Beth yw “argae sy'n gollwng”?
Mae argaeau sy'n gollwng yn ffurfio'n naturiol pan fydd darnau mawr o goed yn disgyn i mewn ac ar draws y sianel. Mae'r darnau mawr hyn o bren yn dechrau casglu ffyn llai a dail sy'n caniatáu rhywfaint o ddŵr drwodd, ond sy’n dal rhywfaint o'r dŵr yn y nant yn ôl yn ystod llif uchel.
Gallwn ddynwared natur drwy adeiladu argaeau sy'n gollwng gan ddefnyddio pren o ffynonellau lleol. Gellir pinio'r argaeau sy'n gollwng yn eu lle neu eu cloddio i'r clawdd i sicrhau nad ydyn nhw’n symud o gwmpas mewn llif uchel. Mae adeiladu cyfres o argaeau ar hyd rhan o nant yn cynyddu effeithiolrwydd yr argaeau.
Mae malurion coediog yn helpu i greu pyllau a rhigolau, gan roi amrywiaeth o gynefinoedd ar gyfer pysgod a phryfed dyfrol ac yn denu mamaliaid ac adar. Mae’n bwysig y gall argaeau sy'n gollwng arafu symudiad silt a gwaddod i lawr yr afon. Gall silt gynyddu’r perygl o lifogydd drwy leihau faint o le sydd ar gyfer dŵr mewn sianel.
Math newydd o reoli afonydd: https://www.youtube.com/watch?v=21YAP8RF_sw&t=210s
GWEFANNAU DEFNYDDIOL
Elusen Arafu’r Llif yn Calderdale:
https://slowtheflow.net/about-us-2/
Fideo Arafu’r Llif yn Nyffryn Calder ar YouTube:
https://www.youtube.com/watch?v=GUsS-gQFTJc&t=64s
Cynllun Arafu’r Llif yn Pickering:
https://www.forestresearch.gov.uk/research/slowing-the-flow-at-pickering/
Susdrain: Y gymuned ar gyfer draenio cynaliadwy, mwy o wybodaeth a syniadau:
https://www.susdrain.org/delivering-suds/using-suds/suds-principles/suds-principals.html
Yorkshire Water: cyngor ar arbed dŵr:
https://www.yorkshirewater.com/your-water/save-water/
Mesurau Rheoli Llifogydd yn Naturiol yr Iseldir – canllaw ymarferol i ffermwyr Canllaw manwl i wahanol lefelau o ymyriadau Rheoli Llifogydd yn Naturiol , eu costau a’u buddion:
https://www.ydrt.org.uk/wp-content/uploads/2021/04/DVRN_lowland_NFM.pdf
Dyffrynnoedd Swydd Efrog: Mesurau Rheoli Llifogydd yn Naturiol – canllaw ymarferol i ffermwyr. Yn debyg i’r uchod ond gydag enghreifftiau o Reoli Llifogydd yn Naturiol yn yr Ucheldir:
https://www.ydrt.org.uk/wp-content/uploads/2021/04/YDNP-NFM-handbook.pdf
Cynghorau Gorllewin Northampton a Gogledd Northampton: Pecyn Cymorth Llifogydd Adnodd trawiadol o wybodaeth gan Awdurdod Llifogydd Lleol Arweiniol arloesol, gan gynnwys ‘Llyfrgell Llifogydd’ o ddogfennau canllawiau.
https://www.floodtoolkit.com/pdf-library/
