Llun: Lewis Chatfield

DEDDF ARGYFYNGAU SIFIL POSIBL

Ar ôl nifer o argyfyngau ar raddfa fawr, cynhaliodd y llywodraeth adolygiad o gynllunio at argyfyngau yng Nghymru a Lloegr. Canlyniad hynny oedd Deddf Argyfyngau Sifil Posibl 2004, sy'n rhoi dull cyson a chadarn o ran cynllunio, ymateb ac adferiad brys yn y DU.

Gosododd y Ddeddf ddyletswyddau a chyfrifoldebau newydd ar sefydliadau, ac mae wedi’i rhannu’n ddwy ran:

Rhan 1: yn ymwneud â threfniadau lleol sy’n rhoi dyletswyddau statudol ar y sefydliadau hynny sydd â chyfrifoldebau am ymateb i argyfyngau o bwys sy’n effeithio ar gymunedau.

Rhan 2: yn cwmpasu pwerau brys y gellir eu defnyddio gan lywodraeth ganolog.

Mae’r Ddeddf yn rhannu ymatebwyr i argyfwng i ddau gategori, yn dibynnu ar faint eu rôl yn y gwaith amddiffyn sifil ac yn gosod cyfres o ddyletswyddau ar bob un.

Ymatebwyr Categori 1

Dyma’r sefydliadau sydd wrth wraidd ymateb i argyfwng:

• Awdurdodau lleol
• Yr heddlu (gan gynnwys yr Heddlu Trafnidiaeth Prydeinig)
• Gwasanaeth Tân ac Achub
• Ymddiriedolaeth Gwasanaeth Ambiwlans Cymru
• Byrddau Iechyd, Iechyd Cyhoeddus Cymru
• Cyfoeth Naturiol Cymru
• Asiantaeth y Môr a Gwylwyr y Glannau

Mae’r ymatebwyr ‘Categori 1’ hyn yn ddarostyngedig i chwe dyletswydd:

• Cynnal asesiad risg a chyfrannu at ddatblygiad cofrestr risgiau cymunedol.
• Cynllunio ar gyfer argyfyngau, gan gynnwys hyfforddiant ac ymarferion. Sicrhau bod trefniadau parhad busnes cadarn ar waith i gynnal y gwasanaethau a ddarperir.
• Sicrhau bod trefniadau ar waith i rybuddio a llywio’r cyhoedd cyn ac yn ystod argyfyngau.
• Cydweithio ag asiantaethau partner i wella cydlyniad ac effeithlonrwydd.
• Rhannu gwybodaeth ag asiantaethau partner. Yn ogystal â’r rhain, mae gan awdurdodau lleol ddyletswydd statudol ychwanegol:
• I hyrwyddo parhad busnes i fusnesau lleol a'r sector gwirfoddol.

Ymatebwyr Categori 2

Mae’r rhain yn sefydliadau a allai, er nad ydyn nhw’n ymatebwyr ‘sylfaenol’, fod â rôl arwyddocaol a chael rhan fawr mewn digwyddiadau sy’n effeithio ar eu sector, sef: 

• Cyfleustodau (cwmnïau dŵr, dosbarthwyr nwy a thrydan a chwmnïau telathrebu)
• Trafnidiaeth (gweithredwyr meysydd awyr, gweithredwyr rheilffyrdd, Network Rail, Asiantaeth Briffyrdd)
• Awdurdodau harbwr
• Yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch

Mae gan ymatebwyr Categori 2 ddyletswyddau statudol i gydweithio a rhannu gwybodaeth gydag ymatebwyr Categori 1 wrth gynllunio ac ymateb i argyfyngau o bwys.

ROLAU A CHYFRIFOLDEBAU

Ymdrinnir â phob argyfwng o bwys gan y Gwasanaethau Brys, Awdurdodau Lleol, Asiantaethau Iechyd, Cwmnïau Cyfleustodau ac Asiantaethau Gwirfoddol drwy ymateb ar y cyd.

Nid oes unrhyw gyfrifoldeb statudol ar grwpiau cymunedol, fel cynghorau tref neu blwyf, i gynllunio ar gyfer argyfyngau yn eu hardal leol, neu ymateb iddyn nhw. Serch hynny, mae’n arfer da i gymunedau adnabod y peryglon ac i wneud cynlluniau syml o ran sut gallan nhw gynorthwyo'r asiantaethau pe bai argyfwng yn digwydd.

Dylid cydnabod hefyd nad yw Grwpiau Cymunedol yn wasanaeth brys. Ni fyddan nhw’n cael eu hyfforddi, eu harfogi, eu grymuso na rhoi adnoddau iddyn nhw i gyflawni swyddogaethau gwasanaeth brys.

Yn gyffredinol, dylid cyfyngu'r ymateb i ofalu am les pobl yn y gymuned neu helpu i gynnal y seilwaith.

Mae yna nifer o beryglon a risgiau a all gael effaith ar gymuned, fel tân, tywydd garw, llifogydd, damweiniau diwydiannol, damweiniau trafnidiaeth, pandemig ffliw ac ati.